آستان مقدس حضرت معصومه ( سلام الله علیها )

 حضرت، معصومه (سلام الله علیها)دختر گرامي امام هفتم شيعيان حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام)است.مادر مکرمه ايشان حضرت نجمه خاتون (سلام الله علیها)است.ولادت آن حضرت در روز اول ذيقعده سال 173 هجرى قمرى در مدينه منوره واقع شده است.

در سال 200 هجرى قمرى در پى اصرار و تهديد مأمون عباسى سفر تبعيد گونه حضرت رضا (علیه السلام)به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اين که کسى از بستگان و اهل بيت خود را همراه خود بياورند راهى خراسان شدند.

يک سال بعد از هجرت تبعيد گونه حضرت رضا (علیه السلام)به مرو، در سال 201 هجري قمري، به شوق ديدار برادر و اداي رسالت زينبي و پيام ولايت، به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و در هر شهر و محلى مورد استقبال مردم واقع مى شد. درشهر ساوه عده اى از مخالفان اهلبيت که از پشتيبانى مأموران حکومت برخوردار بودند، سر راه کاروان آنان را گرفته و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتيجه تقريباً همه مردان کاروان به شهادت رسيدند، حتى بنابر نقلى حضرت معصومه (سلام الله علیها)را نيز مسموم کردند.

به هر حال، يا بر اثر اندوه و غم زياد از اين ماتم و يا بر اثر مسموميت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)بيمار شدند و چون ديگر امکان ادامه راه به طرف خراسان نبود قصد شهر قم را نمود. حدوداً در روز 23 ربيع الاول سال 201 هجرى قمرى حضرت وارد شهر مقدس قم شدند.و در محلى که امروز «ميدان مير» ناميده مى شود در منزل «موسى بن خزرج» فرود آمدند و افتخار ميزبانى حضرت نصيب او شد.

آن بزرگوار به مدت 17 روز در اين شهر زندگى کرد محل زندگي و عبادت آن حضرت در مدرسه ستيه به نام «بيت النور» هم اکنون محل زيارت ارادت مندان آن حضرت است.

سرانجام در روز دهم ربيع الثانى و «بنا بر قولى دوازدهم ربع الثانى» سال 201 هجرى پيش از آن که ديدگان مبارکش به ديدار برادر روشن شود، در ديار غربت و با اندوه فراوان ديده از جهان فروبست. مردم قم با تجليل فراوان پيکر پاکش را به سوى محل فعلى که در آن روز بيرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشييع نمودند.

پس از دفن حضرت معصومه (سلام الله علیها) موسى بن خزرج سايبانى از بوريا بر فراز قبر شريفش قرار داد تا اين که حضرت زينب فرزند امام جواد (علیه السلام) به سال 256 هجرى قمرى اولين گنبد را بر فراز قبر شريف عمه بزرگوارش بنا کرد. پس از آن در طول ساليان دراز تا امروز مرقد مطهر ايشان همواره مورد توجه و احترام شيعيان و ارادتمندان بوده و بارها تجديد بنا شده و توسعه و تکميل يافته است. امروزه حرم مطهر داراي ضريح، گنبد، رواق ها، ايوان ها،صحن ها، گلدسته هاو….بسيار زيبايي است.

سير تاريخي هريک ازبناهاي حرم به شرح زير است:

مرقد مطهر

در سال 605 هجرى به دستور «امير مظفر احمد بن اسماعيل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ ترين استاد کاشى ساز آن زمان «محمد بن ابى طاهر کاشى قمى» کار ساخت و پرداخت کاشى هاى متنوع مرقد را شروع کرد و بعد از هشت سال، در سال 613 کاشى هاى آن آماده گرديد و کار گذاشته شد. اخيراً در سال 1377 شمسى مرقد مطهر به شکل جديد که آميخته اى از کاشى و سنگ است تجديد بنا شد و همچنين ديواره هاى داخلى با سنگ مرمر سبز آراسته گرديد.

ضريح:

در سال 965 هجرى شاه طهماسب صفوى، در چهار طرف مرقد ضريحى آجرى آراسته به کاشي هاى هفت رنگ و کتيبه هاى معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذى باز بود تا هم مرقد ديده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضريح بريزند.

در سال 1230 هجرى قمرى فتحعلى شاه همان ضريح را نقره پوش کرد که اين ضريح به مرور زمان فرسوده شد و در سال 1280 ضريحى که از نقره ضريح سابق و نقره هاى موجود در خزانه ساخته شده بود به جاى آن نصب گرديد.

اين ضريح چندين مرتبه تجديد بنا و اصلاح شد و سال هاى متمادى روى مرقد حضرت باقى بود تا اين که در سال 1368 هجرى شمسى به دستور توليت آن زمان شکل ضريح را تغيير دادند و ضريحى را با ظرايف و شاهکارهاى هنرى ويژه اى به جاى آن نصب نمودند که آن ضريح همچنان برفراز تربت نورانى حضرت برقرار است و در اسفند ماه 1380 شمسى اصلاحات و تعميرات جديد صورت گرفت.

رواق ها:

محدوده هاى نزديک تر به ضريح مطهر را رواق مي گويند. حرم مطهر داراي چهار رواق است:

1- رواق بالاسر که محوطه بين مسجد بالاسر تا ضريح مطهر است و با آيينه کارى و گچکارى هاى بسيار زيبا آراسته شده است.

2- رواق دارالحفاظ که محوطه بين ايوان طلا و ضريح مطهر است.

3- رواق آينه (شهيد بهشتى) که در بخش زنانه و پايين پاى حضرت (سلام الله علیها) واقع است.

4- رواق پيشرو که محوطه بين مسجد طباطبايى تا ضريح مطهر است.

صحن ها:

حرم مطهر داراي سه صحن است:

1- صحن نو (اتابکى):

اين صحن زيبا داراى چهار ايوان شمالى، جنوبى و شرقى و غربى است: ايوان شمالى آن ورودى از ميدان آستانه و ايوان جنوبى ورودى از طرف قبله و ايوان شرقى ورودى از خيابان ارم و ايوان غربى همان ايوان آينه است در هر کدام از اين ايوان هاى ياد شده ظرايف و آثار هنرى، معمارى خاصى به کار رفته است. اين صحن آز آثار (ميزرا على اصغر خان صدر اعظم) است که از سال 1295 هجرى قمرى تا سال 1303 بناى آن طول کشيده است.

2- صحن عتيق (قديم)

صحن عتيق (واقع در شمال روضه مبارکه) اولين صحنى است که در اين بارگاه مبارکه بنا شده، اين صحن را چهار ايوان زيبا فرا گرفته است. ايوانى با عظمت در جنوب که همان ايوان طلا (ورودى صحن به روضه مطهره) مى باشد و ايوانى در شمال که ورودى فيضيه به صحن را تشکيل مى دهد که ساختمان نقاره خانه روى آن بنا شده است و ايوانى در غرب که ورودى مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ايوان ورودى صحن عتيق به صحن نو واقع است. اين صحن و ايوان هاى اطراف آن را «شاه بيگى» همسر شاه اسماعيل صفوى در سال 925 هجرى قمرى بنا نمود. از سال 1377 نيز تعميرات اساسى در اين صحن و مقابر اطراف شروع شده است که همچنان ادامه دارد.

3- صحن صاحب الزمان

اين صحن با بيوتات متعلق به آن در مساحتي حدود 8 هزار متر مربع با چهار جهت ورودي، در سال 1381 شروع و در سال 1384 افتتاح گرديد. (ورودي شرقي “شبستان امام خميني”، ورودي غربي “پل آهنچي”، ورودي شمالي “بست مسجد اعظم”، ورودي جنوبي “خيابان جديدالاحداث”. ديواره هاي اطراف اين صحن منقوش به کتيبه هاي قرآني با خطوط بنائي و کوفي در ساختار و طرح جديد با ترکيبي از سيمان سفيد و آجر است.

گلدسته ها:

1-گلدسته هاي ايوان طلا:

در دو طرف اين ايوان در صحن عتيق، گلدسته هايي پوشيده از کاشي گرهي به صورت مارپيچ (به بلندي 40/17 متر از سطح بام و قطر 50/1متر) ساخته شده است که بين پيچ ها، اسامي مبارک: «الله»، «محمد»، «على» به خط کوفي نوشته شده است که در بالاي آنها زير مقرنس کتيبه اي قرار دارد، که سقف آن “ان الله و ملائکته يصلون… ” است.

اين مأذنه ها به دستور «محمد حسين خان شاهسون شهاب الملک»، در سال 1285 هجرى قمرى، طلا کارى شد.

در سال 1385 هجري شمسي تعميرات ديگري بر روي اين گلدسته ها صورت گرفت و سر گلدسته ها طلاکاري شد.

2-گلدسته هاى ايوان آينه:

برفراز پايه هاى دو طرف ايوان دو مأذنه است که، از بلندترين بناهاى آستانه مى باشد.

ارتفاع آنها از سطح بام 28 متر و از سطح صحن 80/42 متر و محيط آن 30/3 متر مي باشد. در بالاى مأذنه ها کتيبه اى با پهناى حدود يک متر ديده مى شود که متن آن در يکى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظيم» و در ديگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است.

پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پايين سرتاسر کاشى گرهى است که در ميان آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود.

باني آنها، امين السلطان و معمار، استاد حسن معمار قمي مي باشد و کاشي کاري گلدسته هاي مذکور بعد از پيروزي انقلاب اسلامي تعويض شده است.

3-گلدسته هاي صحن بزرگ:

در صحن بزرگ (نو يا اتابک) روبروي ايوان آيينه قرار دارند. پوشش آنها، کاشي گرهي هشت ضلعي متساوي است. روي چهار ضلع اين گلدسته ها ناماي مبارک «الله»، «محمد»، «على» از بالا به پايين 4 مرتبه نوشته شده است.