چرا امام حسن “عسکری”؟

«…از سوی دیگر، همین لقب گویای اقتدار و دست بالای امام نیز هست! درواقع واژه “عسکری”، لقبی است که ما امروزه این امام همام را به آن لقب می‌شناسیم ولی در ابتدای دوره امامت حضرت، این لقب شبیه به یک اسم رمز برای امام یازدهم بوده است. یعنی گاه شیعیان به‌جای نام و کنیه امام، از این تعبیر استفاده می‌کردند تا به نحوی در گفتگوها و نامه‌نگاری‌ها جانب احتیاط را رعایت نمایند. راویان برای مخفی ماندن نام امام در مکالمات و مکاتبات، گاهی از واژه “الرجل” به معنای آن مرد و گاهی از واژه “الرجل العسکری” استفاده می‌کرده‌اند…»

ما شیعیان همه اهل‌بیت علیهم‌السلام را با القابی می‌شناسیم که گویای فضائل اخلاقی و شخصیتی آن‌هاست.

امام علی بن الحسین “سجاد” و بسیار اهل سجده و عبادت

امام جعفر “صادق” و راست‌گو

امام موسی بن جعفر “کاظم” به معنی فرو برنده خشم

امام محمد بن علی “الجواد” و بسیار بخشنده

امام علی بن محمد “هادی” و هدایتگر انسان‌ها

البته هرکدام از اهل‌بیت دارای همه صفات پسندیده هستند، اما کاربرد یک لقب معنایش این است که شرایط جامعه مثلاً در دوره امام چهارم، به‌گونه‌ای بود که عبادت و سجده‌های طولانی حضرت ظهور و بروز پیدا کرد و لذا این امام بزرگوار به لقب سجاد ملقب شدند؛ همچنان که در دوره امامت امام پنجم شیعیان، شرایط جامعه به‌گونه‌ای بود که کمالات علمی حضرت بروز و ظهور پیدا کرد و ملقب به باقرالعلوم شدند. یعنی ازآنجاکه در دوره‌های حیات و امامت امامان معصوم، جامعه هنوز به میزان لازم رشد نکرده بود و توان بهره‌مندی از همه فضائل و کمالات امامان علیهم‌السلام را نداشت، لذا فقط مقداری از فضائل و کمالات امام بروز و ظهور پیدا می‌کرد و بر همگان روشن می‌شد و همان فضیلت می‌شد لقب عمومی و مشهور آن امام بزرگوار. حال چرا بین همه امامان، لقب مشهور امام یازدهم، “عسکری” است؟ (عسکر به معنای لشگر و منطقه نظامی است.) چرا این رویه در مورد امام یازدهم رعایت نشده است؟ چرا لقب مشهور ایشان به نام محل سکونت ایشان است، آن‌هم محل سکونتی که از جانب خلیفه وقت بر امام تحمیل‌شده؟ یعنی خفقان انقدر بالا بوده که حتی یک مورد از فضائل و کمالات امام نیز بروز و ظهور عمومی پیدا نکرده است؟

امام یازدهم شیعیان، اکثر دوره حیات شریفشان (از سن 10 سالگی تا لحظه شهادت) در شهر سامرا و در یک کمپ نظامی تحت نظارت شدید خلفای ستمگر عباسی بود. یک‌جهت واضح و پررنگ در این لقب، مظلومیت این امام بزرگوار است، گو اینکه شرایطی مهیا نشد که عموم جامعه محضر امام را به معنای درست کلمه ببینند و فضائلش را درک کنند، لااقل به‌قدری که یکی از فضائل اخلاقی لقب امام قرار گیرد.

از سوی دیگر، همین لقب گویای اقتدار و دست بالای امام نیز هست! درواقع واژه “عسکری”، لقبی است که ما امروزه این امام همام را به آن لقب می‌شناسیم ولی در ابتدای دوره امامت حضرت، این لقب شبیه به یک اسم رمز برای امام یازدهم بوده است. یعنی گاه شیعیان به‌جای نام و کنیه امام، از این تعبیر استفاده می‌کردند تا به نحوی در گفتگوها و نامه‌نگاری‌ها جانب احتیاط را رعایت نمایند. راویان برای مخفی ماندن نام امام در مکالمات و مکاتبات، گاهی از واژه “الرجل” به معنای آن مرد و گاهی از واژه “الرجل العسکری” استفاده می‌کرده‌اند.

این نکته، از یک‌سو بیانگر رشد شیعیان در اثر تعلیمات اهل‌بیت نسبت به زمان‌های سابق است؛ یعنی اینکه اهل‌بیت علیهم‌السلام که در سالیان طولانی از جانب خلفای ظالم تحت‌فشار بودند، هم باید ارتباطشان را با شیعیان حفظ می‌کردند و هم به آن‌ها یاد می‌دادند که ضمن اینکه ارتباطشان با امام را حفظ کنند، با رعایت نکات مختلف امنیتی بتوانند خودشان و همچنین امام معصوم را از گزند لطمه‌های خلفا و سربازانشان مصون نگه‌دارند. بعلاوه اینکه بنابراین بوده که شیعیان آموزش ببینند و برای دوره غیبت صغرا و کبرا و ارتباط از طریق نواب خاص و عام آمادگی پیدا کنند.

به‌طور مثال دوره امامت حضرت زین‌العابدین نیز که خفقان شدیدی برای حضرت وجود داشت؛ استفاده شیعیان از محضر مبارک امام بسیار کم بوده است؛ درحالی‌که اگر توانمندی در این زمینه داشتند قطعاً می‌توانستند با رعایت احتیاطات لازم بهره بیشتری از محضر امامشان ببرند.

به‌هرحال، همچنان که این امر رشد شیعیان و آمادگی بیشترشان برای شروع دوره غیبت امام را نشان می‌دهد، از سوی دیگر بیانگر اقتدار و دست بالای امام در مسائل مختلف و به‌ویژه در مسائل امنیتی است. اینکه امام با توجه به اینکه به‌شدت تحت مراقبت بودند، اما توانسته‌اند ارتباطشان با شیعیان را حفظ کنند و نامه‌نگاری‌های مخفیانه داشته باشند. حلبی (یکی از ارادتمندان امام عسکری علیه‌السلام) می‌گوید: در شهر سامرا در روزی که قرار بود امام حسن عسکری علیه‌السلام به بیرون از منزل تشریف بیاورد، به‌اتفاق عده‌ای از شیعیان برای ملاقات آن حضرت در بیرون منزلش به انتظار ایستادیم. در آن حال نامه‌ای از امام علیه‌السلام دریافتیم که آن حضرت نوشته بود: «الا لایسلمن علیّ احد و لا یشیر الیّ بیده و لایومی فانکم لاتؤمنون علی انفسکم; کسی [در این موقعیت] به من سلام نکند و با دست خود به من اشاره ننماید و [حتی کوچک‌ترین] اشاره‌ای نکند، برای اینکه شما امنیت جانی ندارید.»

نقل این کلام و نامه امام به حلبی، نشان می‌دهد امام علیرغم اینکه به لحاظ ظاهری کاملاً دست‌بسته و تحت مراقبت نظامی هستند، اما درعین‌حال به شرایط احاطه جدی دارند. اولاً از جدیدترین اخبار بیرون منطقه نظامی و رفت‌وآمد افراد مختلف مطلع هستند، ثانیاً نسبت به فضای حاکم و نقشه‌های سربازان خلیفه عباسی آگاه هستند، و ثالثاً توان انجام اقدام لازم و نامه‌رسانی به شیعیان به‌دوراز چشم مراقبین و جاسوسان را نیز دارند.

لذاست که این لقب، هم گویای مظلومیت یازدهمین پیشواست و هم گویای اقتدار ایشان. چه اینکه می‌توان از همین لقب، درس زندگی، حفظ روحیه انقلابی، دست نکشیدن از مجاهدت در هر و فعال بودن و نه منفعل شدن از دشمن را گرفت. اگر اهل‌بیت “اسوه” و “مقتدا”ی ما باشند، هرگز نباید مشکلات و یا فراوان بودن امکانات مادی دشمن، زمین‌گیرمان کند و مانع مجاهدتمان شود…

مجتبی اسماعیلی