ارزش وفضيلت انتقادپذيري در كلام امام هادي علیه السلام

 امام هادي عليه السلام به يكي از دوستان خويش فرمودند : فلاني ر اعتاب و توبيخ كن ! و به او بگو : هرگاه خداوند براي بنده اي خير بخواهد چون توبيخ شود بپذيرد. مطابق اين رهنمود الهي امام دهم بايد در بين دوستان صراحت و صداقت در اعتراض بر گفتار و رفتارهاي نادرست يكديگر حاكم باشد و بي محافظه كاري و مصلحت جويي براي رشد و رستگاري يكديگر تلاش نمايند.

از : دكترمحمد رضا جواهري

هرانساني در راه رشد و كمال نيازمند بهره برداري از انتقادات هشدارها يادآوري ها اعتراضات عتاب ها و سرزنش هاي ديگران است . گردن فرازي، فخر فروشي، نفاق، بي اعتقادي به ارزش هاي ديني، غرور، تكبر، خودخواهي، خودپسندي و ناداني مانع پذيرش انتقادات است . « انتقاد پذيري » يك اصل سرنوشت ساز و مهم اخلاقي و يك ارزش در مجموعه عناصر پيشرفت و كمال است . وظيفه عمومي مسلمانان آيينه بودن است بايد شفاف و روشن عيب و نقص هم را بازگو نمايند تا برطرف گردد. البته انتقاد دو ركن دارد : انتقادگر و انتقاد پذير. اگرانتقاد كننده آداب انتقادگري را رعايت نمايد و دلسوزي و صداقت و خيرخواهي اش بر انتقاد شونده روشن باشد احتمال اثرگذاري اش بيشتر مي شود. آفت بزرگ عموم اقشار به ويژه كارگزاران و مديران كشور عدم پذيرش انتقاد است . يكي از ريشه هاي عقب ماندگي و مشكلات جامعه انتقاد ناپذيري است . رواج روحيه تملق و چاپلوسي و ستايش گري و كرنش خواهي در ميان مديران كشور باعث نفي و انزواي مصلحان بيدار و منتقدان هوشيار و آگاه و مخلص است . در اين ميان كشور و مردم ضرر خواهند كرد و حكومت اسلامي و انقلاب شكوهمند اسلامي صدمه مي بيند و همه در پيشگاه خداي متعال مسئول خواهند بود. بايد نظارت ملي و امربه معروف ونهي ازمنكر و انتقادگري در فرهنگ مردم جان گيرد و انتقادگري و انتقادپذيري نهادينه شود. باانتقاد بايد مشكلات و موانع رشد آشكار گردد و راه كارهاي برطرف شدن آنها شناسايي شود و اهداف و آرمان هاي مقدس انقلاب اسلامي تحقق يابد و حكومت ايران در جايگاه اسوه و نمونه برتر براي كشورهاي اسلامي قرار گيرد. انتقاد ناپذيري و بلكه آزار و سركوب منتقدان و اعتراض بر انتقادگران و سرانجام بي اثر شدن انتقادها موجب كم شدن حساسيت ها و نااميدي دلسوزان كشور مي گردد. با مرگ انتقاد جامعه از نشاط و پويايي و تحرك و احساس مسئوليت و بيداري و روح پايدار سازندگي تهي مي شود و گرفتار انفعال بي حالي تنبلي فكري و تعطيلي خرد و انديشه ورزي خواهد شد و اين آفت بسياربزرگ و خطرناك براي تداوم انقلاب اسلامي و براي جامعه ي درحال توسعه ي همه جانبه و براي وصول به تمدن اسلامي شيعي است .

قبول اعتاب خير الهي لزوم انتقاد پذيري

پيامبراعظم صلي الله عليه وآله وسلم و امامان عليهم السلام راه هاي رشد كمال فلاح و خوشبختي رابه بشريت نشان داده اند. آموزه هاي ديني معصومين عليهم السلام سراسر زندگي و تمام ابعاد نيازهاي انسان را فرا گرفته است . ضرورت انتقاد و عتاب و لزوم انتقادپذيري و قبول عتاب يكي از اصول ارزش هاي اخلاق اسلامي است . امامان عليهم السلام اصحاب خويش رابه عتاب و انتقاد از يكديگر و بر پذيرش عتاب و انتقاد فراخوانده اند.
حسن بن شعبه حراني نقل كرده است : قال عليه السلام لبعض مواليه : عاتب فلاناوقل له ان الله اذا ارادبعبدخيرا اذا عوتب قبل . امام هادي عليه السلام به يكي از دوستان خويش فرمودند : فلاني ر اعتاب و توبيخ كن ! و به او بگو : هرگاه خداوند براي بنده اي خير بخواهد چون توبيخ شود بپذيرد.
مطابق اين رهنمود الهي امام دهم بايد در بين دوستان صراحت و صداقت در اعتراض بر گفتار و رفتارهاي نادرست يكديگر حاكم باشد و بي محافظه كاري و مصلحت جويي براي رشد و رستگاري يكديگر تلاش نمايند. انتقاد عتاب سرزنش ملامت و توبيخ نيز همانند تشويق و تشكر لازم است . از اين رو امام به يكي از دوستان خويش امر مي كنند دوست ديگر را عتاب و توبيخ نمايد. قطعا رفتار و گفتار نادرست و باطل و كار حرام او امام معصوم را به دستور و فرمان بر توبيخ وادار نموده است . امام در همين فرمان الهي علاوه بر دستور به توبيخ ديگري به او امر مي نمايند اهميت و ارزش پذيرش توبيخ و انتقادپذيري را هم به وي ابلاغ كند. انتقادپذيري و توبيخ پذيري و نرنجيدن از توبيخ و انتقاد بجا خيرالهي است و هركس خداي حكيم خير او را بخواهد انتقادپذير مي گردد. بنابر اين انتقاد پذيري نشانه خيرالهي و رشد معنوي و كمال ديني است . مديران و كارگزاران جمهوري اسلامي بايد توبيخ هاي مومنان انتقادهاي فرزندان انقلاب و عتاب دلسوزان را با جان و دل بپذيرند و براي احساس مسئوليت منتقدان ارزش فراوان قائل شوند. رئيسان و مسئولان بايد بدانند احترام آنان نسبت به انتقاد كنندگان خويش نه تنها مقام آنان را پايين نمي آورد بلكه علامت خيرخواهي خداي متعال برآنان است . انتقادپذيري و قبول عتاب و سرزنش مومنان دستور امام هادي عليه السلام به شيعيان و پيروان اهل بيت عليهم السلام است .
درحديث ديگرامام هادي عليه السلام فرموده اند : العتاب مفتاح المقال والعتاب خيرمن الحقد. عتاب و انتقاد كليد گفتگو است و عتاب بهتر از كينه بردل گرفتن است .
مطابق اين حديث شريف گرچه عتاب و سرزنش و ملامت باعث گفتگو و بگومگو و جدال است اما بهتر از نگفتن و به دل بردن و كينه ورزي است . بنابر اين نبايد از عتاب و سرزنش بجا و مناسب روي برگرداند و آن رابه دل برد زيرا به حقد و كينه و عقده هاي متراكم تبديل مي گردد و سرانجام به انفجار مي رسد.

نصيحت پذيري نياز مومنان

هر انسان باايماني نيازمند خيرخواهي نصيحت و انتقاد ديگران است . ارتباطات و تعاملات مومنان بايد براساس نصيحت و خيرخواهي براي يكديگر استوار گردد. اشتباه وگناه در گفتار و رفتار غير معصوم راه پيدا مي كند بنابر اين انتقادگري و انتقادپذيري از احتياجات مومنان براي اصلاح گفتار و رفتار در راه تقرب به خداي متعال است .
امام جواد عليه السلام پدر امام هادي عليه السلام در بيان احتياجات مومن فرموده اند : المومن يحتاج الي ثلاث خصال : توفيق من الله و واعظ من نفسه و قبول ممن ينصحه . مومن نيازمند سه خصلت است : توفيق الهي و واعظ دروني و قبول و پذيرش سخن از كسي كه او را نصيحت مي نمايد. براساس اين حديث شريف هر مومني محتاج نصيحت پذيري است . انتقادپذيري مومنان سفارش بزرگان دين و مذهب است . هيچ كس نبايد خود را از نصيحت و انتقاد بي نياز بداند. زيرا انتقادپذيري از نيازهاي اساسي هر مومن در راه كمال است . نصيحت پذيري، عيب شناسي و نشاط و پويايي در جهت رفع عيب ها است و آثار سازنده و سودمند زيادي دارد. واژه « نصيحت » كه در آن خلوص صداقت صافي وپاكي نهفته است رسالت انتقادگران را يادآوري مي نمايد و شيوه و ادب انتقاد را نشان مي دهد. انتقاد اگر ويژگي هاي نصيحت را دارا شود قطعا آثار بيشتري خواهد داشت .
پی نوشتها :
1 ـ تحف العقول عن آل الرسول عليهم السلام حسن بن شعبه حراني قم انتشارات جامعه مدرسين چاپ اول 1404 ه ق ص 360 بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار عليهم السلام محمدباقر مجلسي بيروت موسسه الوفا و داراحيا التراث العربي چاپ سوم 1403 ه ق 1983 م ج 75 ص .65
2 ـ نزهه الناظروتنبيه الخاطر ابوعبدالله الحسين بن محمدبن الحسن الحلواني ترجمه عبدالهادي مسعودي قم انتشارات دارالحديث چاپ اول 1383 ص 216 بحارالانوار ج 78 ص .369
3 ـ بحارالانوار ج 78 ص .358
« انتقاد پذيري » يك اصل سرنوشت ساز و مهم اخلاقي و يك « ارزش » در مجموعه عناصر پيشرفت و كمال است . وظيفه عمومي مسلمانان « آيينه بودن » است و بايد شفاف و روشن عيب و نقص هاي يكديگر را بازگو نمايند تا برطرف گردد
رواج روحيه تملق و چاپلوسي و ستايش گري و كرنش خواهي در ميان گروهي از مديران كشور باعث نفي و انزواي مصلحان بيدار و منتقدان هوشيار و آگاه و مخلص مي شود
با مرگ انتقاد جامعه از نشاط و پويايي و تحرك و احساس مسئوليت و بيداري و روح پايدار سازندگي تهي مي شود و گرفتار انفعال تنبلي فكري و تعطيلي خرد و انديشه ورزي خواهد شد و اين آفت بسيار بزرگ و خطرناكي براي تداوم انقلاب اسلامي و براي جامعه در حال توسعه مي باشد

منبع: سايت جمهوري