توبه همچون امور معنوي ديگر داراي قانون مخصوص به خود است. هر کسي که طبق قانون آن عمل کند تاثير آن را خواهد ديد. ندامتي که با ياس آميخته شده و جز افسردگي، ملامت، ضعف اعصاب و پيشروي بيشتر در گناهان را در پي ندارد، اصلا ضوابط توبه را ندارد که توبه ناميده شود و فوايد توبه بر آن بار شود.
قانون اين است که پشيماني، مثبت و سازنده باشد يعني با اميد به بخشش در هم آميخته باشد، شامل اعتماد و حسن ظن به خدا باشد آنگاه نتيجه يعني بخشش را نيز در پي خواهد داشت. در خبر است که توبه داراي تعاملي دوسويه است و از سوي خدا پذيرفته مي‌شود. در نهج البلاغه (حکمت، 435) آمده است که: «ولا ليفتح لعبدباب التوبة و يغلق عنه باب المغفره؛ در توبه را باز نگذاشته، که در آمرزش را بسته نگه دارد.
توبه در نهج البلاغه
اگر پيرامون عبارت‌هايي که براي توصيف و تشويق به توبه در نهج البلاغه آمده است، تامل کنيم، ضمن دست يافتن به واقعيت‌هاي شگفت انگيزي در اين خصوص، به سمت توبه تشويق و ترغيب خواهيم شد .
توبه در نهج البلاغه گاهي سخت و دست نيافتني و گاهي آسان و سهل الوصول معرفي شده است. زيرا در ابعاد مختلفي بررسي شده اما نهايتا بحث جامعي پيرامون توبه به دست آمده است که توبه را چه در بعد تربيتي، صرف نظر از مسائل اجتماعي و مادي آن، و چه در بعد حقوقي و اجتماعي در نظر گرفته است.
به جهت آن که توبه جبران و بازگشت است منطقي نيست که براي آن سود و فايده‌اي در نظر بگيريم بلکه دفع ضرر نهايت فايده آن است اما حضرت آن را صاحب منفعت دانسته و مي‌فرمايد: اعملوا والعمل يرفع والتوبة تنفع؛ عمل کنيد که عمل به سمت خدا بالا مي‌رود و توبه نفع مي‌رساند.(خطبه، 230/2) شايد نفع توبه در دفع گناهان است مانند منفعت واکسيناسيون در برابر بازگشت بيماريها. يعني توبه مي‌تواند اثري بر روح انسان بگذارد که حساسيت و نفرت او را از گناهان بيشتر نمايد؛ اين فايده و منفعت کمّي نيست. لذا کسي که بخاطر نااميدي از اراده خود در ترک گناهان، از ابراز پشيماني و رفتن به سمت توبه ابا مي‌ورزد خود را از نيروهاي معنوي توبه محروم مي‌کند.
توبه و محدوديت زماني
توبه موجب تقرب بوده و عبادت محسوب مي‌شود اما توبه تنها عبادتي است که بصورت نيابتي قابل انجام نيست.
نهج‌البلاغه با اصرار زيادي تذکر مي‌دهد که توبه فقط در اين دنيا امکان‌پذير است و الا همه در آخرت با ديدن حقايق توبه مي‌کنند اما توبه آخرت سودي نمي‌بخشد. با مرگ در توبه بسته مي‌شود کسي هم نمي‌تواند به جاي ميت گناهکار توبه کند. و يرهقهم الاجل و يسد عنهم باب التوبه؛ مرگ آنها را در کام خود مي‌کشد و درهاي توبه بسته مي‌شود.
توبه و عوامل کمک کننده
عوامل معنوي و کارهاي خير ضمن فراهم کردن توفيق توبه در تاثيرگذاري توبه نيز دخالت دارند و البته هر عاملي به اندازه توان معنوي خود داراي قدرت تاثيرگذاري خواهد بود. نماز که جزء قوي‌ترين عوامل معنوي است در توبه بسيار موثر است. نماز هم زمينه توبه را ايجاد مي‌کند و هم اگر خوب و عميق باشد خود، کار توبه را نيز انجام مي‌دهد. در حکمت 299 از حضرت علي(عليه‌السلام) مي‌خوانيم که: «ما اهمني ذنب امهلت بعده حتي اصلي رکعتين و اسال الله العافيه»؛ آنچه که بين من و خدا نارواست، اگر انجام دهم و مهلت دو رکعت نماز داشته باشم که از خدا عافيت طلبم مرا اندوهگين نخواهد ساخت. اين روايت علاوه بر آن که لطف شديد و رحمت بي پايان خداوند را نسبت به بندگانش نشان مي‌دهد از نيروي شگرف نماز در پاک کنندگي گناهان نيز خبر مي‌دهد.
امير علي اميني راد کارشناس فرهنگي تبليغات اسلامي استان زنجان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.